Il-batterija li tinsab fuq il-promontorju bejn il-Qbajjar u x-Xwejni hija l- aħħar waħda minn katina ta’ fortifikazzjonijiet mibnija kmieni fis-seklu tmintax madwar il-bajja ta’ Marsalforn biex jiġi evitat l-inżul tal-furbani fiż-żona. Il-bini ta’ dawn it-torrijiet tal-kosta għamel lil Għawdex aktar sikur, speċjalment minħabba li l-gżira kienet bla difiża, fatt li kkontribwixxa ħafna għall-Assedju ta’ Għawdex fl-1551.
Magħrufa komunement, iżda b’mod inkorrett, bħala It-Torri tal- Qbajjar, il-Batterija ta’ Santa Marija nbniet bejn l-1715 u l-1716 fi żmien il-Granmastru Ramon Perellos y Roccaful (1697-1720). Il-bini kien taħt id-direzzjoni tal-inġiniera militari Jacques de Camus D’ Arginy u Bernard de Fontet.
Il-Batterija ta’ Santa Marija hija waħda miż-żewġ batteriji li fadal f’Għawdex; l-oħra hija il-Batterija ta’ Sant’ Antnin ġewwa l-Qala. Din tax-Xwejni mhix ‘il bogħod mill-punt l-aktar fit-tramuntana tal-gżira, Ras ir-Reqqa, u bħala tali hija l-fortifikazzjoni l-aktar fit-tramuntana ta’ Malta.
Il-batterija tikkonsisti fi pjattaforma semi-ċirkolari tal-kanuni mdawra b’parapett b’sitt fetħat, filwaqt li fuq quddiem għandha żewġ strutturi simetriċi magħqudin b’ħajt. Dawn kellhom twieqi dojoq intenzjonati biex minnhom jiġu sparati azzarini f’każ ta’ attakk mill-art. Oriġinarjament il-batterija kellha rampa li kienet twassal għad-daħla, In-naħa tal-baħar tal-batterija hija protetta b’foss żgħir, u li hu mdawwar bis-salini.
Fil-bidu l-batterija kienet armata b’sitt kanuni, iżda fl-1770, l- armamenti tagħha kien jikkonsisti f’erba’. Dawn kienu tat-tip 276 roundshot u ta’ 60 grapeshot.
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija l-batterija serviet bħala Post t’Osservazzjoni Nru.5.
Hija żammet il-pjanta oriġinali tagħha sal-aħħar tas-snin sebgħin, meta l-batterija nbidlet f’diskoteka u snack bar magħrufa bħala Rook. Kien f’dan iż-żmien li fih sarula alterazzjonijiet kbar. Prattikament, inbnewlha strutturi fuq il-pjattaforma tal-kanuni, id-daħla ġiet imkabbra, u r-rampa li twassal għaliha ġiet mibdula f’taraġ. Il-bini għamel żmien twil abbandunat u fi stat dilapidat. Il-batterija ġiet vandalizzata diversi drabi, fosthom fl-2013 meta ġew sprejjati graffiti fuq il-faċċata – li llum tneħħew.
L-NGO Din l-Art Ħelwa talbet permess biex tieħu f’idejha l-batterija u tirrestawraha. Il-Kunsill Lokali taż-Żebbuġ wiegħed ukoll l-appoġġ tiegħu biex jirrestawra l-monument.
Riċerka: Mario Cassar
Copyright: Soċjeta’ Banda Santa Marija and Żebbuġ Gozo Local Council
Ritratti ħajr lil: Max Saliba
