Dan ix-xelter, li jinsab fi Triq iż-Żebbuġ, kien tħaffer fil-blat fiż-żona msejħa t’Abram, ftit metri ‘l bogħod mid-daħla tar-raħal hekk kif tkun ġej mill-belt Victoria, biex iservi ta’ kenn għar-residenti taż-żona waqt l-attakki mill-ajru fit-Tieni Gwerra Dinjija.
Minkejja li ż-Żebbuġ innifsu ma kellux postijiet strateġiċi li jiġu attakkati, hu kellu fil-qrib il-fanal ta’ Ġordan li kien bażi għall-R.A.F. u tan-Navy Ingliża u għalhekk mhux l-ewwel darba li ajruplani Ġermaniżi u Taljani kienu jattakkaw l-inħawi.
Ix-xelters tal-gwerra f’Għawdex kienu tħaffru bejn l-1941 u l-1942. Minn 170 xelters, 20 kienu ġewwa r-Rabat, il-belt kapitali filwaqt li l bqija kienu mxerrdin fil-bqija tal-gżira.
Ix-Xelter t’Abram għandu pjanta sempliċi f’forma ta’ “U” b’żewġ entraturi li jwasslu għall-parti ċentrali fejn kienu joqgħodu n-nies. Kien important ħafna li xelter jkollu żewġt entraturi biex jekk waħda tiġi mblukkata mir-radam f’każ ta’ attakk ikun fadal oħra li minnha jkunu jistgħu joħorġu n-nies. Apparti hekk kull entratura għandha daħla fil ġenb u għalhekk id-daħliet tax-xelter ma jagħtux direttament għat triq biex jiġi evitat il-blast dirett tal-bombi jekk dawn jaqgħu fil-viċinanzi. Maġenb waħda mid-daħliet wieħed jista’ jara kurċifiss imnaqqax fil blat. Dan tnaqqax minn Antonio Cini (1926-1998) magħruf bħala tas Sempri, miż-Żebbuġ, li kien wieħed mill-ħaddiema li ħaffru x-xelter u li uża l-għodod tat-tħaffir stess biex naqqax il-kurċifiss. Fiż-żmien it-Tieni Gwerra Dinija, Cini kien jaħdem mad-Dipartiment tax-Xogħlijiet ġewwa Malta, fejn ma’ sħabu kien imqabbad inaddaf it-tiġrif tal-bini mit-toroq wara l-attakki mill-ajru u jħaffru x-xelters. Immedjatament malli spiċċat il-gwerra, Cini flimkien ma’ martu Salvina, imwielda Birkirkara, u l familja emigra lejn l-Awstralja. Fl-aħħar tas-snin tmenin Cini kien reġa’ żar ix-xelter u kkonferma t-tagħrif hawn imsemmi.
Imma wieħed jistaqsi, x’kien jiġri waqt attakk mill-ajru? Mad-daqq tas sirena, n-nies tal-madwar, u t-tfal li kienu jkunu fil-klassijiet tal-iskola f’parti minn Triq il-Ponta, illum Triq Dun Franġisk Vella, kienu jinħarġu jiġru lejn ix-xelters tal-madwar biex jistkennu mill-attakki tal-għadu. Vella (2018) jsemmi kif fl-1942, wara li l-istudenti bniet kienu ġew trasferiti fl-iskola tas-subien li kienet tinsab ukoll fl-istess triq, it-tfal tal iskola ittieħdu għall-kenn tax-xelters ta’ l-anqas fi tlett okkażjonijiet, jiġifieri it-2, id-9 u t-12 ta’ Ġunju ta’ l-istess sena.
Illum ix-xelter jinsab taħt il-kura tal-Kunsill Lokali taż-Żebbuġ, li fl-2005 naddaf u rrestawra biex ikun jista’ jiġi viżitat u apprezzat mill-pubbliku. Id-dħul hu bla ħlas. Peress li parti mill-kuriduri tax-xelter huma baxxi, wieħed irid joqgħod attent li jimxi baxxut u juża t-torċijiet matul il xelter.
Referenzi
Riċerka: Mario Cassar
Copyright: Soċjeta’ Banda Santa and Żebbuġ Gozo Local Council
Referenzi: Vella, H. C. R. (2018). Żebbuġ of Gozo – Its People, Inscriptions and History. Malta: Print It
Ritratti ħajr lil: Mario Cassar
Rikonoxximenti: Ħajr: Arkivju ta’ Riħ id-Deheb għar-ritratti antiki ta’ Antonio Cini u l-familja u tal-istudenti fl-iskola l-qadima.
